W zimowym numerze magazynu „Świat, Podróże i Kultura” przyciąga uwagę artykuł „Rezydencje Mazowsza – ocalona przeszłość” autorstwa Magdaleny Walusiak. Świetny materiał opisujący dwory i pałace, które są jednym z turystycznych atutów naszego regionu. O takich perłach architektury i historii warto przeczytać i warto wiedzieć! Życzymy inspirującej lektury i udanego zwiedzania Mazowsza o każdej porze roku.
REZYDENCJE MAZOWSZA – OCALONA PRZESZŁOŚĆ
Pełniły różnorodne funkcje: reprezentacyjne, mieszkalne, obronne. Rozrzucone są po całym terenie województwa mazowieckiego. Łączy je to, że okres pierwszej świetności mają dawno za sobą, ale w ostatnich dziesięcioleciach otrzymały drugie życie i świetnie dają sobie radę w nowej rzeczywistości, pełniąc zazwyczaj kompletnie inne funkcje. Mazowieckie rezydencje – oto przeszłość ocalona, wchodząca przebojem w teraźniejszość.
Pałac Mała Wieś. Cztery gwiazdki i cuda natury
Niemal 250 lat historii Mazowsza Zachodniego zamknięte w pałacu leżącym na południe od Grójca – w samym sercu europejskiej stolicy sadownictwa.
Klasycystyczny pałac z zachowanymi do dziś unikalnymi polichromiami wybudował dla swojej rodziny doradca i przyjaciel ostatniego króla Polski – Bazyli Walicki. Od chwili powstania w 1786 roku posiadłość przez 159 lat znajdowała się w rękach jednej rodziny i nieustannie się rozwijała. Przetrwała II wojnę światową (gospodarze pod nosem stacjonujących tutaj okupantów ukrywali Żydów), w czasach PRL-u pełniła funkcję letniej rezydencji komunistycznych VIP-ów, a później była tu szkoła.
Przedwojenni właściciele odzyskali majątek w 2008 roku. Dziś Pałac Mała Wieś to kompleks wypoczynkowy z ekskluzywnym czterogwiazdkowym hotelem, restauracją Stara Wozownia, salą widowiskową, zapleczem odnowy biologicznej, ogrodami – francuskim i angielskim – oraz parkiem, który płynnie przechodzi w rezerwat przyrody Modrzewina. A od jesieni 2024 z własną winnicą!
Pałac Ojrzanów. Oaza spokoju pod Warszawą
Pół godziny jazdy na południowy zachód od Warszawy, między Mszczonowem a Tarczynem, powstał pod koniec XIX wieku zespół parkowo-pałacowy. Rezydencja w stylu klasycystycznym została wybudowana według projektu Władysława Marconiego.
II wojna światowa nie oszczędziła posiadłości, która później przechodziła z rąk do rąk i czekała na lepszy czas. Nadszedł on w 2009 roku, kiedy pałac z otaczającym go ogrodem przejął nowy właściciel. Odzyskiwanie dawnej świetności trwało przez 10 lat, m.in. odrestaurowany został piękny drewniany sufit w sali koncertowej oraz zabytkowy piec kaflowy.
W 2019 roku otwarto uroczyście odnowiony Pałac Ojrzanów – hotel z restauracją korzystającą z własnego warzywnika, otoczony parkiem ze starodrzewem. Sala koncertowa i restauracyjna idealnie nadają się na konferencje, spotkania biznesowe i rodzinne uroczystości, a w sezonie odbywają się tu koncerty muzyki poważnej oraz spotkania literackie.
Pałac w Opinogórze. Muzeum Romantyzmu
Na północnym Mazowszu, kilka kilometrów na północny wschód od Ciechanowa, znajduje się miejscowość Opinogóra Górna, nazywana czasem stolicą polskiego romantyzmu. Właśnie tam znajduje się dawna rezydencja rodziny Krasińskich. Tych Krasińskich, rodziców Zygmunta, autora „Nie-Boskiej komedii”, który dorastał w pałacu z widokiem na „gotycki zamek (…), z wieżą ozdobioną rozetami i mauretańskimi kolumnami”.
W skład dawnej posiadłości Krasińskich, a od 1961 roku Muzeum Romantyzmu, wchodzi park angielski o powierzchni 22 ha z kompleksem budynków. W neogotyckim pałacyku z połowy XIX wieku, dworze z początku XX wieku, oficynie dworskiej oraz powozowni mieszczą się muzealne ekspozycje. W oranżerii powstała sala konferencyjno-koncertowa i wystawa multimedialna, a odrestaurowany domek ogrodnika stał się Gościńcem Ogrodnika, serwującym domowe obiady, szarlotkę i kawę.
Bezcennym skarbem pałacowego parku jest magiczna marmurowa ławeczka, która podobno przyciąga miłość do każdego, kto na niej usiądzie.
Dwór Mościbrody. Szlachecki folwark i pyszny karp
Kilka kilometrów na południe od centrum Siedlec, między dwiema drogami krajowymi, a przecież nieco na uboczu, rozrasta się i rozwija Dwór Mościbrody.
Od połowy XIX wieku działał tu prężnie folwark, z burzliwym epizodem po powstaniu styczniowym. Od niepamiętnych czasów istnieją na tym terenie stawy rybne, którymi do połowy lat 90. XX wieku zarządzała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna i Stawy. W 2002 roku gospodarstwo przejęli prywatni właściciele i od tej pory jest to rodzinna posiadłość składająca się z kilku budynków, ogrodu, łąk, stawów i biesiadnego podwórza.
Dwór, pobielony i pięknie wyremontowany, to przede wszystkim eleganckie pokoje gościnne. W oficynie mieści się m.in. Restauracja Dworska, w której koniecznie trzeba skosztować lokalnych wędlin i karpia z miejscowych stawów podawanego na wiele różnych sposobów. To idealne miejsce na wesele, szkolenia, konferencję lub warsztaty kulinarne.
Pałac i Folwark Łochów. Wypoczynek nad Liwcem
Pierwszym skarbem Łochowa, miasteczka nad Liwcem na wschodnim Mazowszu, jest jego położenie – na skrzyżowaniu dróg krajowych i obrzeżach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, pół godziny jazdy od Warszawy, a jednocześnie z dala od terenów przemysłowych. Drugi skarb to dawna posiadłość Hornowskich i Zamojskich – neorenesansowy pałac z pierwszej połowy XIX wieku z budynkami gospodarskimi, parkiem i stawem oraz wybudowany na terenie majątku współczesny folwark.
Pałac powstał w 1830 roku na zamówienie hrabiego Józefa Hornowskiego. W 1842 roku odwiedził tu swoją rodzinę Cyprian Kamil Norwid. Posiadłość kilka razy zmieniała właścicieli, a po II wojnie światowej stała się własnością państwa. W pałacu powstała poczta, a później mieszkania dla robotników rolnych. Budynek niszczał coraz bardziej, na początku XXI wieku był praktycznie ruiną. Wtedy posiadłość kupiła firma prywatna.
Dziś Pałac i Folwark w Łochowie to elegancki kompleks hotelowo-wypoczynkowy oraz centrum konferencyjne ze strefą wellness. W jednym z budynków znajduje się galeria sztuki, a w domkach rzemieślniczych folwarku organizowane są warsztaty rzemieślnicze.
Zamek w Liwie. Ostatnia twierdza księstwa mazowieckiego
Właściwie trudno nazwać go rezydencją: od początku pełnił funkcje obronne. Był twierdzą niewielką, ale istotną – warownią graniczną Księstwa Mazowieckiego, u jego kresu – siedzibą księżnej Anny, ostatniej niezależnej władczyni Mazowsza, a po przejęciu księstwa przez Koronę – własnością królowej Bony.
Niewiele brakowało, by twierdza z początku XIV wieku zniknęła z powierzchni ziemi, ale podstęp polskiego archeologa Otto Warpechowskiego, który przekonał niemieckich okupantów w czasie II wojny światowej, że są to ruiny zamku krzyżackiego, ocalił resztki murów.
Do dziś z gotyckiego zamku zachowała się wieża bramna i fragmenty murów obronnych oraz piwnica, w której organizowane są lekcje muzealne i wystawy. W młodszym od pozostałości zamkowych dworze starościńskim mieści się Muzeum-Zbrojownia z bogatymi zbiorami broni. Wiosną 2019 roku zakończyły się prace związane z rewitalizacją zamku oraz budową parku kulturowo-historycznego z drewnianym przygródkiem – próbą rekonstrukcji drewnianego pomostu na palach prowadzącego niegdyś do zamku.
Zamek Książąt Mazowieckich w Ciechanowie. Niezdobyta twierdza
Na koniec najcięższy kaliber, czyli potężna gotycka twierdza wybudowana ponad sześć stuleci temu, za czasów księcia Siemowita III. Dopóki była obsadzana przez oddziały książęce, a później królewskie, była nie do zdobycia. Swoją konstrukcją przypominała twierdze bizantyjskie: wielki pusty dziedziniec otoczony murami i dwie potężne wieże od strony wjazdu. Nawet Krzyżacy nie byli w stanie sforsować murów, za którymi kryła się podczas napaści ludność cywilna z podzamcza i okolicznych wiosek.
Zniszczenia dokonane przez Szwedów w XVII wieku powiększyły się podczas rządów Prusaków na tych terenach. W latach 60. XX wieku pozostałości gotyckiego kolosa zostały zabezpieczone, a w 2005 roku rozpoczął się proces rewitalizacji. Przeprowadzono także badania archeologiczne, które przyniosły wiele odkryć i pozwoliły na napisanie historii zamku na nowo.
Obecnie znajduje się tu oddział Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie z dwiema wystawami stałymi: „Fakty i mity ciechanowskiego zamku” oraz „Księstwo Mazowieckie 1200–1526: intrygi, trucizny i smok, czyli 300 lat niezależnego Mazowsza”.
Tekst: Magdalena Walusiak
Źródło: Magazyn Świat, Podróże i Kultura